Leki moczopędne (diuretyki)

W jaki sposób działają?

Diuretyki działają na nerki, powodując zmiany w wydalaniu ilości wody i elektrolitów (takich jak sód i potas) z moczem. Zwiększając wydalanie wody i sodu z moczem leki moczopędne obniżają ciśnienie tętnicze. Diuretyki dzielimy na kilka grup, które różnią się od siebie tym, jak silnie obniżają ciśnienie, w jaki sposób, oprócz zwiększania ilości moczu, działają (na przykład diuretyki z grupy tiazydów będą powodowały zmniejszenie ilości potasu we krwi, a diuretyki z grupy antagonistów aldosteronu będą zwiększały stężenie potasu we krwi) oraz tym, w jakich chorobach są szczególnie korzystne, a w jakich przeciwwskazane.

Do głównych grup leków stosowanych w leczeniu nadciśnienia tętniczego należą tzw. diuretyki tiazydowe, jednak w sytuacjach szczególnych stosuje się również diuretyki z innych grup, takich jak antagoniści aldosteronu lub diuretyki pętlowe.

Kiedy stosuje się leki?

Diuretyki stosuje się szczególnie w przypadku, gdy oprócz nadciśnienia tętniczego pacjent choruje na:

• niewydolność serca (dotyczy to wszystkich diuretyków, a w szczególności antagonistów aldosteronu, takich jak np. spironolakton – ponieważ udowodniono, że ten lek przedłuża życie u pacjentów z niewydolnością serca, ale też innych diuretyków, ponieważ skutecznie walczą z objawem niewydolności serca, jakim są obrzęki)
• przewlekłą chorobę nerek (dotyczy to szczególnie diuretyków pętlowych, takich jak np. furosemid, ponieważ bardzo skutecznie walczą z objawem niewydolności nerek, jakim są obrzęki )
• izolowane nadciśnienie skurczowe (tzn., że jego ciśnienie rozkurczowe pozostaje w granicach normy, a jedynie skurczowe przekracza dopuszczalne wartości)
• kiedy chory przebył zawał serca (dotyczy to szczególnie antagonistów aldosteronu)
• kiedy chory jest powyżej 60. roku życia, dotyczy to szczególnie grupy diuretyków tiazydowych, ponieważ ich działanie u osób starszych jest szczególnie skuteczne i korzystne)
• u osób rasy czarnej (dotyczy to szczególnie grupy diuretyków tiazydowych, ponieważ ich działanie u osób rasy czarnej jest szczególnie skuteczne i korzystne).

O czym należy pamiętać podczas stosowania leków?

Podczas stosowania należy pamiętać o tym, że:

• jak wszystkie leki obniżające ciśnienie mogą one być nieskuteczne lub powodować nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego – w zależności od indywidualnych predyspozycji pacjenta, a także od okoliczności, wobec czego należy pamiętać o systematycznych pomiarach ciśnienia tętniczego w trakcie ich stosowania, a także o pomiarze ciśnienia w przypadku gorszego samopoczucia. Nie wolno samodzielnie odstawiać leków przeciwnadciśnieniowych – w razie zbyt wysokich lub zbyt niskich wartości mierzonego ciśnienia należy się pilnie skontaktować z lekarzem!
• leki z tej grupy powodują zwiększenie ilości wydalanego moczu – należy o tym pamiętać, planując dłuższy pobyt poza domem. Jeżeli ilość wydalanego moczu zwiększy się nadmiernie w stosunku do podaży (czyli ilości przyjmowanych płynów), może to prowadzić do objawów odwodnienia, na które szczególnie narażone są osoby w podeszłym wieku (ponieważ z wiekiem upośledzone zostają mechanizmy regulacji pragnienia i osoba starsza może nie odczuwać pragnienia, mimo że organizm potrzebuje większej ilości płynów). Na ten skutek uboczny trzeba zwrócić szczególną uwagę podczas letnich upałów
• zmieniają one też stężenie wielu elektrolitów we krwi – zaburzenia stężeń niektórych elektrolitów w skrajnych przypadkach mogą być bardzo groźne dla zdrowia i życia – dlatego przyjmując leki z tej grupy należy kontrolować od czasu do czasu poziom elektrolitów, należy też pamiętać, że na poziom elektrolitów we krwi mogą wpływać inne leki, schorzenia nerek oraz dieta
• wszystkie leki moczopędne obniżają stężenie sodu we krwi. Większość chorych na nadciśnienie tętnicze ma znaczny nadmiar sodu w surowicy krwi, dlatego stosowanie diuretyku normalizuje jego poziom. Zdarza się jednak, że stężenie sodu spada za bardzo – stan taki nazywamy hiponatremią. Hiponatremia może objawiać się osłabieniem, sennością, zawrotami głowy, zaburzeniami zachowania, wymiotami (przez które traci się dodatkową porcję elektrolitów, w tym sodu), a jeżeli jest bardzo nasilona nawet śpiączką
• drugim ważnym pierwiastkiem, na którego ilość w organizmie wpływają leki moczopędne jest potas. Ze względu na wpływ na stężenie potasu we krwi diuretyki dzielimy na dwie grupy: leki zmniejszające stężenie potasu we krwi – to większość diuretyków; te leki mogą spowodować niedobór potasu we krwi, czyli hipokaliemię
• leki niezmniejszające stężenia potasu we krwi (leki oszczędzające potas) – to spironolakton, amiloryd, triamteren i eplerenon; te leki mogą spowodować nadmiar potasu we krwi, czyli hiperkaliemię
• leki moczopędne mogą powodować utratę z moczem i zmniejszenie ilości w surowicy magnezu oraz wapnia. Niektóre jednak powodują też zwiększenie stężenia wapnia (tzw. diuretyki tiazydowe, czyli np. hydrochlorotiazyd, chlorotiazyd)
• leki z tej grupy mogą czasem zaburzać metabolizm tłuszczów (zwiększając poziom cholesterolu LDL i triglicerydów), węglowodanów (zwiększając poziom glukozy) lub kwasu moczowego (co jest szczególnie istotne u osób chorych na dnę moczanową, która polega na nadmiernym gromadzeniu się kwasu moczowego w organizmie, wskutek czego dochodzi do uszkodzenia różnych organów – m.in. stawów, co objawia się ich obrzękiem i bólem)
• niektóre z tej grupy leków mogą też powodować zaburzenia potencji seksualnej u mężczyzn.

Przeciwwskazania

Diuretyki są przeciwwskazane w przypadku:

• dny moczanowej (dotyczy to diuretyków tiazydowych)
• są względnie przeciwwskazane w cukrzycy, stanach przedcukrzycowych i zespole metabolicznym (dotyczy to diuretyków tiazydowych, gdyż leki z tej grupy zmniejszają wrażliwość tkanek na insulinę i w związku z tym osłabiają jej działanie) – to znaczy, że powinno się ich unikać na początkowych etapach leczenia nadciśnienia tętniczego u osób z tymi schorzeniami, jeśli istnieje wybór, zastosować raczej inny lek, ale jeśli inne leki nie wystarczają, dołącza się do leczenia także, jeżeli to konieczne, diuretyki tiazydowe
• ciąży, choć istnieją takie rzadkie sytuacje, kiedy korzyści podania kobiecie leku z tej grupy przeważają nad ryzykiem, jakie niesie jego użycie dla płodu
• zaburzeń gospodarki elektrolitowej pacjenta (tu przeciwwskazania dotyczą różnych grup diuretyków w różnych sytuacjach, co wynika z mechanizmu działania poszczególnych grup).