Nadciśnienie u pacjentów z chorobami nerek (inaczej: nadciśnienie miąższowonerkowe) to nadciśnienie tętnicze, które jest spowodowane chorobą nerek. Nadciśnienie tętnicze rozwija się u ponad 90% pacjentów z przewlekłą chorobą nerek. Leczenie polega na ograniczeniu podaży soli do 5–6 g/dobę, a także przyjmowaniu leków obniżających ciśnienie.
Co to jest nadciśnienie miąższowonerkowe i jakie są przyczyny?
O nadciśnieniu tętniczym miąższowonerkowym mówimy, gdy nieprawidłowo wysokie ciśnienie tętnicze jest spowodowane chorobą nerek. Jest to tzw. wtórne nadciśnienie, czyli wywołane znaną przyczyną (w odróżnieniu od nadciśnienia samoistnego).
Najczęściej przyczyną jest przewlekła choroba nerek, która prowadzi do upośledzenia wydalania sodu i wody przez nerki oraz nadmiernej produkcji w nerkach substancji obkurczających, przy niedostatecznej produkcji czynników rozszerzających naczynia. Przewlekła choroba nerek zwykle również jest przyczyną wzmożonej aktywności nerwowego układu współczulnego i zaburzeń hormonalnych prowadzących do wzrostu ciśnienia krwi.
U ponad 90% chorych na przewlekłą chorobę nerek rozwija się nadciśnienie tętnicze. Przyczynami są:
- kłębuszkowe zapalenia nerek,
- cukrzycowa choroba nerek,
- uszkodzenie nerek w układowych chorobach tkanki łącznej (toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa, układowe zapalenia naczyń),
- cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek, nefropatia zaporowa (także jednostronna),
- wielotorbielowatość nerek,
- stan po urazie nerki,
- nefropatia po napromienieniu nerek,
- nerka hipoplastyczna lub dysplastyczna,
- rzadko gruźlica nerki i pojedyncza duża torbiel nerki,
- rak nerkowokomórkowy,
- guz Wilmsa,
- guz wydzielający reninę.
Z drugiej strony, nadciśnienie tętnicze, długotrwałe lub ciężkie, prowadzi do uszkodzenia nerek, będąc jedną z głównych przyczyn przewlekłej choroby nerek, tzw. nefropatii nadciśnieniowej. Częsta jest również sytuacja, gdy nadciśnienie tętnicze i przewlekła choroba nerek są wynikiem innej głównej choroby, np. cukrzycy, zaawansowanej miażdżycy lub zapalnej choroby tkanki łącznej (zapalenie naczyń, toczeń układowy).
Jak często występuje nadciśnienie miąższowonerkowe?
Nadciśnienie tętnicze spowodowane chorobą nerek stanowi kilka procent wszystkich przypadków nadciśnienia (najczęstsze jest nadciśnienie samoistne >90% wszystkich przypadków nadciśnienia tętniczego). U osób z przewlekłą chorobą nerek częstość nadciśnienia tętniczego rośnie wraz ze stopniem upośledzenia przesączania kłębuszkowego (czyli spadkiem GFR). Nadciśnienie tętnicze występuje u ok. 60% osób ze stadium 2 przewlekłej choroby nerek, aż do ok. 95% osób ze stadium 5.
Jak się objawia nadciśnienie miąższowonerkowe?
O nadciśnieniu tętniczym świadczą nieprawidłowo wysokie wartości skurczowego i/lub rozkurczowego ciśnienia krwi w trakcie jego pomiarów. Mogą występować objawy przewlekłej choroby nerek.
Co robić w razie wystąpienia objawów?
W razie stwierdzenie nieprawidłowo wysokiego ciśnienia krwi zawsze należy zgłosić się do lekarza (zwykle lekarza rodzinnego).
Jak lekarz ustala diagnozę?
Nadciśnienie nerkowopochodne rozpoznaje się, jeżeli nadciśnienie rozwija się u osoby z rozpoznaną wcześniej przewlekłą chorobą nerek oraz u osób z nowo rozpoznaną, zwykle zaawansowaną (stadium 3–5), przewlekłą chorobą nerek, jeżeli pacjent nie podaje w wywiadzie nadciśnienia tętniczego w przeszłości. U każdego pacjenta z nowo wykrytym nadciśnieniem tętniczym lekarz zleci wykonanie badań w kierunku choroby nerek (ogólne badanie moczu, stężenie kreatyniny we krwi, USG układu moczowego).
Jakie są sposoby leczenia nadciśnienia miąższowonerkowego?
Leczenie nadciśnienia tętniczego miąższowonerkowego obejmuje leczenie choroby nerek i leczenie hipotensyjne (obniżające ciśnienie tętnicze).
Ważne jest utrzymywanie wartości ciśnienia w określonym zakresie, który zleci lekarz. Zazwyczaj docelowe wartości ciśnienia skurczowego powinno być mniejsze niż 130–139 mm Hg (rozkurczowe 70–79 mm Hg) lub ciśnienie skurczowe powinno wynosić maksymalnie 120 mm Hg, jeśli jest dobrze tolerowane przez chorego. U osób dializowanych ciśnienie tętnicze powinno być niższe niż 140/90 mm Hg, u chorych po przeszczepieniu nerki – 130/80 mm Hg.
Kluczowe znaczenie ma ograniczenie spożycia soli, które powinno być mniejsze niż 5–6 g na dobę.
W przypadku nadciśnienia nerkowopochodnego postępowanie niefarmakologiczne (ograniczenie spożycia soli, redukcja nadwagi, nienadużywanie alkoholu, regularne ćwiczenia fizyczne) zwykle nie jest wystarczające do obniżenia ciśnienia krwi do wartości pożądanych. Konieczne jest leczenie farmakologiczne i najczęściej przyjmowanie więcej niż jednego leku hipotensyjnego.
Dwie grupy leków hipotensyjnych są najbardziej korzystne w przypadku choroby nerek i nadciśnienia tętniczego:
- inhibitory konwertazy angiotensyny oraz
- blokery receptora angiotensynowego.
Nie należy jednak łączyć tych dwóch grup leków. Leki z tych grup mają zdolność zwalniania postępu choroby nerek, zmniejszają białkomocz oraz zmniejszają ryzyko powikłań sercowych i naczyniowych (zawału serca i udaru mózgu). Alternatywą dla tych leków, zwłaszcza w razie przeciwwskazań, są niedihydropirydynowe blokery kanału wapniowego Zwykle niezbędne jest również przyjmowanie leku moczopędnego, który nasila wydalanie z moczem sodu i wody, zwłaszcza u osób nie przestrzegających ograniczenia spożycia soli.
Poważnym działaniem niepożądanym leków hipotensyjnych z grup inhibitorów konwertazy oraz blokerów receptora angiotensynowego u osób z chorobą nerek jest zwiększone stężenie potasu we krwi, dlatego należy okresowo kontrolować jego stężenie i w razie konieczności ograniczać spożycie pokarmów bogatych w potas, takich jak:
- konserwy i przetwory mięsne i rybne (produkty wędzone)
- mięso, ryby (dorsz, halibut, makrela, pstrąg, szprot)
- koncentraty spożywcze
- warzywa i owoce
- kasze, płatki zbożowe, otręby.
Czy możliwe jest całkowite wyleczenie nadciśnienia miąższowonerkowego?
Całkowite wyleczenie przewlekłej choroby nerek, która jest przyczyną nadciśnienia tętniczego, nie jest możliwe. Można jednak odpowiednim leczeniem zwalniać postęp choroby nerek, a skuteczne leczenie nadciśnienia odpowiednio dobranymi lekami hipotensyjnymi ma tutaj kluczowe znaczenie.
